In Memoriam: John Surtees

De wereld heeft vandaag de enige man die ooit wereldkampioen werd in zowel de hoogste klasse van de autosport als de motorsport verloren.

De afgelopen jaren was sir John Surtees nog regelmatig een graag geziene gast bij verschillende races en evenementen als het Goodwood Festival of Speed. Nadat in 2015 Geoff Duke overleed was John niet alleen de enige man die zowel het F1- als het 500cc kampioenschap gewonnen heeft, maar ook de oudste nog levende kampioen in beide disciplines. De man uit Surrey overleefde de gevaarlijkste tijd van de rensport om uiteindelijk 83 jaar oud te worden. John leefde een rijk leven met vele successen, maar werd ook getroffen door tegenslagen en in 2009, tragedie. Een terugblik op het leven van ‘Fearless John’.

Motorsport
John rolde in de motorsport-wereld doordat zijn vader een motordealer was. Pa Surtees deed zelf ook mee aan zijspan races en liet de kleine John een keer meerijden tijdens een race. Het tweetal won prompt die race, maar toen de organisatoren erachter kwamen wat John’s leeftijd was, werden ze gediskwalificeerd. Een betere start van een racecarrière is vrijwel niet mogelijk.

Toen Surtees 15 was begon hij zelf te racen. Als stagiair bij Vincent Motorcycles had hij toegang tot het benodigde materiaal. Surtees, op dat moment 17, maakte indruk in een race tegen de eerder genoemde Geoff Duke in 1951. Duke was op dat moment de grote man van Norton Motorcycles. Toch duurde het nog tot 1955 voordat Surtees fabriekssteun zou ontvangen. In dat jaar klopte -jawel- Norton Motorcycles bij hem aan met de vraag of hij voor hen wilde gaan rijden.

Dat wilde Surtees wel. Probleem was alleen, aan het einde van 1955 raakte Norton in de financiële problemen. Het zijn ook net Britse autofabrikanten, die Britse motorfabrikanten. Gelukkig voor Surtees bleek dit slechte nieuws uiteindelijk een zegen te zijn. Hij stapte over naar MV Agusta en dat was het begin van jarenlang succes.

Bij het Italiaanse team, waar hij de bijnaam figlio del vento oftewel ‘zoon van de wind’ ontving, won Surtees zeven wereldtitels. Drie stuks in de 350cc klasse en vier in de hoogste 500cc klasse, die inmiddels geëvolueerd is tot het MotoGP kampioenschap. Van 1958 tot en met 1960 won Surtees de levensgevaarlijke Isle of Man TT, toen nog deel een vast onderdeel van de WK-kalender, drie keer op rij.

Autosport
Hoewel Surtees dus op de toppen van zijn kunnen presteerde in 1960, stapte hij dat jaar op 26-jarige leeftijd over naar de vierwielers. Een gewaagde stap, maar John was meteen snel. In zijn tweede race in de Formule 1 op Silverstone werd hij tweede en in zijn derde race pakte hij al de pole voor Team Lotus. Na twee jaar met privé-insgeschreven Coopers en Lola’s gereden te hebben en daarmee drie tweede plaatsen behaald te hebben, werd er opnieuw op de deur geklopt door een Italiaans team.

Dit maal was dat niet MV Agusta, maar Ferrari. In 1963 pakte Surtees voor het rode team zijn eerste F1-overwinning. En als je dan toch ergens voor het eerst moet winnen, dan kan je dat maar het beste doen op de Nordschleife. In 1964 schreef John het wereldkampioenschap op zijn naam met de Ferrari 158.

Na dit vrij snelle en grote succes, kwam echter vrijwel direct het geleidelijke verval. In 1965 behaalde Surtees geen enkele overwinning voor Ferrari. Wel beleefde John dat jaar eind september een zware crash in een Lola T70 waarbij hij meerdere botten brak en er even gevreesd werd voor zijn leven. Desalniettemin begon seizoen 1966 goed. Surtees won de tweede race van het jaar met de nieuwe 3.0-liter Ferrari in België. Het zou echter zijn laatste F1 race voor Ferrari blijken te zijn.

Dat jaar zou Surtees namelijk ook Le Mans doen voor het rode team, maar typisch Italiaans gehark zorgde ervoor dat dit op een deceptie uitliep voor de Brit. Ferrari schreef namelijk opeens maar twee auto’s in voor de race in plaats van de gebruikelijke drie. Voor Surtees was er opeens geen plaats meer in de line-up. Als reden gaven de Italianen dat ze bezorgd waren om de fysieke gesteldheid van hun topcoureur. Maar John kreeg waarschijnlijk de indruk dat er andere dingen meespeelden en diende in een reactie daarop zijn ontslag in.

Wel principieel dus van de Brit, maar ja, dan moet je een ander team zien te vinden. Aanvankelijk ging dat nog vrij aardig, want John won nog twee F1-races. Eentje in 1966 voor Cooper en eentje in 1967 voor Honda. Toen deden ze het nog prima, die Japanse F1-blokjes. In 1966 werd hij bovendien ook nog kampioen in de Amerikaanse Can-Am serie. Na 1967 zou John echter nóg vijf jaar F1 rijden, maar geen enkele F1-race meer winnen.

Eigen team
Winnen deed hij in de F1 al helemaal niet met zijn eigen team, Surtees Racing Organisation. Het team bestond uiteindelijk negen jaar en Surtees reed er zelf de drie laatste jaren van zijn F1-carrière mee. Verder dan een aantal vijfde plaatsen kwam hij er echter niet mee. Grootste wapenfeit van het team in de F1 was dan ook het binnenhalen van sponsor Durex. De grappen over flink rubber verbranden schrijven zichzelf.

Het grootste succes van het team op de baan kwam overigens in 1972, toen de latere F1-coureur Mike Hailwood er het Formule 2 kampioenschap mee won.

Tragedie
De grootste tragedie van Surtees’ leven gebeurde echter ook in het Formule 2 kampioenschap. Op 19 juli 2009, een week voordat Felipe Massa aan het noodlot ontsnapte toen hij een veer tegen zijn helm kreeg in de Grand Prix van Hongarije, had Henry Surtees minder geluk.

In een min of meer vergelijkbaar ongeval als dat van Massa, kreeg de zoon van John een afgebroken wiel van een voorganger op zijn helm. Henry had geen enkele kans. Een drama dus voor John, dat misschien wel extra wrang was doordat hij juist de zo gevaarlijke jaren van de sport overleefde. Toch zorgde het voorval er niet voor dat John zijn rug afkeerde van de sport. Sterker nog, op het Goodwood Festival of Speed zei hij dat zijn mooiste herinnering toch die keer was dat Henry in een van de oude Surtees auto’s een rondje deed. Stiekem had John een laptimer in de auto ingebouwd waar Henry niks van wist. Met trots zei John dat de tijden van zijn zoon vergelijkbaar waren met die van de beste coureurs.

Enfin, een veelbewogen leven dus, dat van deze zoon van de wind.